Elm öyrənərkən
Rəhmli və Mərhəmətli Allahın adı ilə
Həmd olsun aləmlərin Rəbbi olan Allaha, Allahın salamı və salavatı olsun peyğəmbərimiz Muhəmməd və onun ailəsinə və səhabələrinə.
Bundan sonra:
Uca Allahın bu dünyada şərəfləndirdiyi bəzi şeylər vardır ki, onları yalnız asi olmayan qullarına nəsib edir. Bu şərəfləndirilmiş nemətlərdən biri faydalı elmdir. Hər bir insan üçün vacib buyurulmuş ibadəti yerinə yetirmək üçün elmin olması vacibdir. Belə ki, hər bir müsəlman öz üzərindən cahilliyi götürməli, elm ilə Allaha ibadət etməlidir. Uca Allah buyurur: «Heç bilənlərlə bilməyənlər eyni ola bilərmi?» (əz-Zumər 9)
Ənəs ibn Məlik (Allah ondan razı olsun) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (Allahın ona salavat və salamı olsun) demişdir: «Elm öyrənmək hər bir müsəlmana fərzdir. Həqiqətən, hər şey, hətta dənizdəki balinalar belə elm tələbəsi üçün bağışlanma diləyirlər». (İbn Abdul-Bərr “Cəmiu Bəyənul-İlm və Fədlihi” 10; İbn Məcə 223. əl-Albani hədisin səhih olduğunu bildirmişdir.)
Səd ibn Əbu Vaqqas (Allah ondan razı olsun) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (Allahın ona salavat və salamı olsun) demişdir: «Mənim üçün elm öyrənmək əlavə (nafilə) ibadət etməkdən daha sevimlidir. Sizin ən xeyirli əməliniz isə şübhəli şeylərdən çəkinməyinizdir». (əl-Həkim 314. əl-Albani hədisin səhih olduğunu bildirmişdir.)
Bu şərəfli yolu tutan insanlar bir sıra ədəblərə malik olmalıdırlar.
Ədəblər
1. İxlaslı olmaq. Hər bir ibadətin ilk şərti ixlas olduğu kimi, fayda verəcək elmin birinci şərti də ixlasdır. Uca Allah buyurur: «Allahdan qorxun, Allah da sizə öyrətsin». (əl-Bəqara 282)
Allah üçün deyil, başqa niyyətlərlə elmə yiyələnmək istəyən şəxsə Uca Allah bu elmi öyrənməyi nəsib etməz və ya nəsib etsə belə, Qiyamət günü həmin şəxs ondan bəhrələnməz, əksinə, bu əməlinə görə cəzalandırılar. Elmdə ixlas itdikdə, ən böyük ibadətdən ən təhlükəli asiliyə çevirilir. Xüsusilə elm tələb etmək mövzusunda insanın ixlasının zəif olması çox təhlükəli bir haldır. Necə ki, Peyğəmbər (Allahın ona salavat və salamı olsun) buyurur: «Allahın rizasına görə tələb olunan bir elmi ancaq dünya nemətlərindən birini əldə etmək məqsədilə öyrənən kimsə Qiyamət günü Cənnətin iyini hiss etməz». (Əbu Davud 3666, İbn Məca 252, İbn Hibban 78. əl-Albani hədisin səhih olduğunu bildirmişdir.)
Hədisdə keçən “Cənnətin iyini belə hiss etməz” ifadəsi insanın Cənnətdən heç bir payının olmayacağına dair bir mübaliğə mənasındadır. Çünki, bir şeyin iyini almayan, hiss etməyən insan o şeyin özünü heç əldə edə bilməz. Bu da həmin insanın Cənnətə girməyəcəyinə dair bir dəlildir.
2. Vaxtdan səmərəli istifadə etmək. Uca Allah elm öyrənməyə həvəs göstərməyi və buna nail olmağı hər quluna nəsib etmir. Elm almağı qarşısına məqsəd qoyan kəs vaxtının dəyərini bilməlidir. Vaxtını düzgün nizamlamalıdır ki, qarşısına qoyduğu məqsədə çatmaq yolunda davamlı və iri addımlarla irəliləyə bilsin.
Əbu-əd-Dərdə Salman əl-Farisiyə (Allahın onlara rəhməti olsun) yazaraq demişdir: «Əziz qardaşım! Heç bir insanın dəf edə bilməyəcəyi bəla sənə gəlməmişdən öncə sağlamlığından və boş vaxtlarından istifadə et». (Xatib əl Bağdadi «İqtida əl-elmu və-l-əməl»,104)
3. Faydalı elm öyrənməyə can atmaq və dua etmək. Peyğəmbər (Allahın ona salavat və salamı olsun) özü hər zaman Allahdan yalnız faydalı elm diləyər, fayda verməyən elmdən isə Ona sığınardı. Zeyd ibn Arqam (Allah ondan razı olsun) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (Allahın ona salavat və salamı olsun) bu cür dua edərdi:
اللَّهُمَّ إِنِّى أَعُوذُ بِكَ مِنْ عِلْمٍ لاَ يَنْفَعُ وَمِنْ قَلْبٍ لاَ يَخْشَعُ وَمِنْ نَفْسٍ لاَ تَشْبَعُ وَمِنْ دَعْوَةٍ لاَ يُسْتَجَابُ لَهَا
“Allahım! Faydasız elmdən, qorxmayan qəlbdən, doymayan nəfsdən və qəbul olunmayan duadan Sənə sığınıram”. (Muslim. Transkripsiyası: ”Allahummə inni əuzu bikə min ilmin lə tənfəu, va min qalbin lə yəxşəu, va min nəfsin lə təşbəu, va min aməlin lə yuqbəlu, va min duain lə yustəcəbu ləhə.”)
3. Günahlardan uzaq olmaq. Allaha itaətin insana müsbət təsiri olduğu kimi, günahların da hər sahədə insana mənfi təsiri vardır. Günahlar insanın həm qəlbinə, həm şüuruna, həm də ağlına mənfi təsir göstərir. Hətta insanın qazandığı ruziyə belə təsir edir. Soubən (Allahın ona rəhməti olsun) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (Allahın ona salavat və salamı olsun) buyurmuşdur: «Ömrü yalnız yaxşılıq artırar, Qəzavuqədərin qarşısını isə yalnız dua alar. İnsan etdiyi hər hansı bir günah səbəbindən ruzisindən məhrum ola bilər». (İbn Məca, 90, 4022. əl-Albani hədisin həsən olduğunu bildirmişdir.)
Faydalı elmə yiyələnməyə aparan yollardan biri də günahlardan uzaq olmaqdır. Çünki, bu elm nurdur və Uca Allah bu nurunu asi qullarına muvəffəq etmir. İmam Şafi (Allahın ona rəhməti olsun) öz şeirində bu haqda belə deyir:
«Şikayət etdim Vakiyə hifzimin zəifliyindən,
Tövsiyəsi bu oldu: “Əl çək asiliyindən”
Söylədi: bil ki, Allahın bu elmi nurdur
Allahın asi qulu bu nurdan məhrumdur».
(«Məalimu fi tariqi taləbi-l-ilm» 31)
Bişr ibn Həris (Allahın ona rəhməti olsun) buyurmuşdur: «Əgər elmi gözəl bilmək istəyirsənsə, Allaha asi olma». (Zeyl Tabaqat əl-Hənəbilə, 2/98)
