Müsəlmanın, digər müsəlmanlar üzərindəki haqqları nələrdir?
Şübhəsiz mömin könülləri ən sağlam, möhkəm və köklü bir şəkildə bağlayan bağ iman və təqva əsasından qaynaqlanan qardaşlıq bağıdır. Bu, Cənab-ı Allah`ın möminlərə bəxş etdiyi ən gözəl nemətlərdən biridir. Ayət-i kərimədə bu hal belə ifadə edilməkdədir:
"Hamınız Allah`ın ipindən bərk-bərk yapışın və parçalanmayın! Allah`ın sizə olan nemətini xatırlayın ki, siz bir-birinizə düşmən idiniz, O, sizin qəlblərinizi birləşdirdi və Onun neməti sayəsində bir-birinizlə qardaş oldunuz. Siz odlu bir uçurumun lap kənarında idiniz. O, sizi ondan xilas etdi. Allah Öz ayələrini sizə beləcə bəyan edir ki, bəlkə doğru yola gələsiniz." (Al-i İmran, 3/103).
İslamda qardaşlıq inanc təməlinə yerləşdirildiyinə görə möminlərin arasını pozacaq hər cür süni ayrı-seçkiliklər və lovğalanmalar haram qəbul edilmişdir. İrq, soy, cins növündən cahil dəyərlər yerinə təqva meyarını gətirmək surətiylə ictimai qardaşlığın və ahəngin pozulmaması təmin edilmişdir. Bu mövzudakı ayət-i kərimə hər cür mübahisəni sona çatdırıcı xüsusiyyətdədir:
"... Heç şübhəsiz, Allah qatında ən üstün olanınız, təqvaca ən irəlidə olanınızdır..." (əl-Hucurat, 49/13).
Mömin kişilər ilə mömin qadınların, inanc və təqva təməlində bir-birləriylə köməkləşmələri qardaşlığın bir gərəyi olaraq zikr edilməkdədir. Bu yardımlaşma, fərdi və ictimai həyatda iman və təqva qanununun hakim olmasını təmin etmək üçün lazımlı görülmüşdür. Necə ki bu məqsədlə bir yerə gələn kəslərə Allah`ın rəhmət edəcəyi ifadə edilməkdədir:
"Mömin kişilər və mömin qadınlar bir-birlərinin vəliləridirlər. Yaxşılığı əmr edər, pislikdən çəkindirərlər, namazı dosdoğru qılarlar, zəkatı verərlər və Allah`a və Rəsuluna itaət edərlər. Allah`ın özlərinə rəhmət edəcəyi kəslər bunlardır..." (ət-Tövbə, 9/71).
Peyğəmbərimiz sallallahu aleyhi və səlləm bir hədisində belə buyurmaqdadır:
"Biriniz öz nəfsi üçün arzu etdiyini qardaşı üçün etmədikcə iman etmiş olmaz" (Buxârî, iman, 7).
Hz. Əli (Allah ondan razı olsun) belə deməkdədir: "Sənin həqiqi qardaşın səninlə birlikdə olan, sənə mənfəət versin deyə, öz nəfsinə zərər verməyə razı olan, zamanın fəlakətləri qapını döydüyü vaxt, sənin dağınıq halını yığmaq üçün o, öz yığcam vəziyyətini dağıdandır."
Möminlər qardaşlıqda və dostluqda eynilə hissələri bir-birinə keçmiş mükəmməl və sapsağlam bir bina kimidirlər və ya bütün ünsürləri və zərrələriylə bir-birinə bağlı bir vücud kimidirlər. Bir bədənin hər hansı bir üzvü rahatsız olduğunda necə ki bütün bir vücud eyni rahatsızlığı, eyni ağrını hiss edirsə, bir tək möminin -dünyanın ta o biri ucunda belə olsa- çəkdiyi ağrını, hiss etdiyi iztirabı digər mömin qardaşları dərindən hiss edər. Möminlərin bu cür bir-birlərinə bağlı olduqlarını Peyğəmbər Əfəndimiz sallallahu aleyhi və səlləm belə ifadə etməkdədir.
"Möminin möminə bağlılığı, parçaları bir-birini tamamlayan bir bina kimidir." Hədisi rəvayət edən Əbu Musa əl-Əş'ari'nin bunu tərif etmək üçün barmaqlarını bir-birinə keçirdiyi zikr edilməkdədir: "Möminləri öz aralarındakı mərhəmətləşmələrində, yardımlaşmalarında bir vücud kimi görərsən. Əgər bədənin bir orqanı ağrıyarsa, vücudunun qalan qisimi yuxusuzluq və xumma (qızdırma) ilə o orqan üçün bir-birini çağırar." (bax. Buxârî, salat, 88, Məzalim, 5; Müslim, birr, 65; Tirmizî, birr, 18; Nəsəsi, zəkat, 67)
"Hamınız Allah`ın ipindən bərk-bərk yapışın və parçalanmayın! Allah`ın sizə olan nemətini xatırlayın ki, siz bir-birinizə düşmən idiniz, O, sizin qəlblərinizi birləşdirdi və Onun neməti sayəsində bir-birinizlə qardaş oldunuz. Siz odlu bir uçurumun lap kənarında idiniz. O, sizi ondan xilas etdi. Allah Öz ayələrini sizə beləcə bəyan edir ki, bəlkə doğru yola gələsiniz." (Al-i İmran, 3/103).
İslamda qardaşlıq inanc təməlinə yerləşdirildiyinə görə möminlərin arasını pozacaq hər cür süni ayrı-seçkiliklər və lovğalanmalar haram qəbul edilmişdir. İrq, soy, cins növündən cahil dəyərlər yerinə təqva meyarını gətirmək surətiylə ictimai qardaşlığın və ahəngin pozulmaması təmin edilmişdir. Bu mövzudakı ayət-i kərimə hər cür mübahisəni sona çatdırıcı xüsusiyyətdədir:
"... Heç şübhəsiz, Allah qatında ən üstün olanınız, təqvaca ən irəlidə olanınızdır..." (əl-Hucurat, 49/13).
Mömin kişilər ilə mömin qadınların, inanc və təqva təməlində bir-birləriylə köməkləşmələri qardaşlığın bir gərəyi olaraq zikr edilməkdədir. Bu yardımlaşma, fərdi və ictimai həyatda iman və təqva qanununun hakim olmasını təmin etmək üçün lazımlı görülmüşdür. Necə ki bu məqsədlə bir yerə gələn kəslərə Allah`ın rəhmət edəcəyi ifadə edilməkdədir:
"Mömin kişilər və mömin qadınlar bir-birlərinin vəliləridirlər. Yaxşılığı əmr edər, pislikdən çəkindirərlər, namazı dosdoğru qılarlar, zəkatı verərlər və Allah`a və Rəsuluna itaət edərlər. Allah`ın özlərinə rəhmət edəcəyi kəslər bunlardır..." (ət-Tövbə, 9/71).
Peyğəmbərimiz sallallahu aleyhi və səlləm bir hədisində belə buyurmaqdadır:
"Biriniz öz nəfsi üçün arzu etdiyini qardaşı üçün etmədikcə iman etmiş olmaz" (Buxârî, iman, 7).
Hz. Əli (Allah ondan razı olsun) belə deməkdədir: "Sənin həqiqi qardaşın səninlə birlikdə olan, sənə mənfəət versin deyə, öz nəfsinə zərər verməyə razı olan, zamanın fəlakətləri qapını döydüyü vaxt, sənin dağınıq halını yığmaq üçün o, öz yığcam vəziyyətini dağıdandır."
Möminlər qardaşlıqda və dostluqda eynilə hissələri bir-birinə keçmiş mükəmməl və sapsağlam bir bina kimidirlər və ya bütün ünsürləri və zərrələriylə bir-birinə bağlı bir vücud kimidirlər. Bir bədənin hər hansı bir üzvü rahatsız olduğunda necə ki bütün bir vücud eyni rahatsızlığı, eyni ağrını hiss edirsə, bir tək möminin -dünyanın ta o biri ucunda belə olsa- çəkdiyi ağrını, hiss etdiyi iztirabı digər mömin qardaşları dərindən hiss edər. Möminlərin bu cür bir-birlərinə bağlı olduqlarını Peyğəmbər Əfəndimiz sallallahu aleyhi və səlləm belə ifadə etməkdədir.
"Möminin möminə bağlılığı, parçaları bir-birini tamamlayan bir bina kimidir." Hədisi rəvayət edən Əbu Musa əl-Əş'ari'nin bunu tərif etmək üçün barmaqlarını bir-birinə keçirdiyi zikr edilməkdədir: "Möminləri öz aralarındakı mərhəmətləşmələrində, yardımlaşmalarında bir vücud kimi görərsən. Əgər bədənin bir orqanı ağrıyarsa, vücudunun qalan qisimi yuxusuzluq və xumma (qızdırma) ilə o orqan üçün bir-birini çağırar." (bax. Buxârî, salat, 88, Məzalim, 5; Müslim, birr, 65; Tirmizî, birr, 18; Nəsəsi, zəkat, 67)
