İlanların AYI: Azərbaycanda hansı ilanlar var və onlardan necə qorunmaq olar?
Mütəxəssislər hesab edir ki, bunun da əsas səbəbi ilan olan ərazilərdə davranış qaydalarına əməl edilməməsidir. Bəs biz ilanlardan necə qorunmalıyıq?
Biz də “Bizim araşdırma” layihəsi çərçivəsində bu mövzunu gün işığına çıxarmağa çalışdıq.
Səhiyyə Nazirliyi Klinik Tibbi Mərkəzin (KTM) Toksikologiya şöbəsinin müdiri Azər Maqsudov Publika.az-a açıqlamasında bildirib ki, aprelin axırından bu günə qədər ilan sancması ilə bağlı 16 müraciət edilib, 8 nəfəri qəbul olunub: “Qəbul edilənlərdən yalnız ikisinin vəziyyəti ağır olub. Bu il müraciətlər arasında ikisi uşaq olub. Lakin onları zəhərlənmə kimi qeydə almamışıq. Ola bilər ki, ilan sancsa da, zəhərli olmayıb, ya da az olub. Ümumiyyətlə, müraciətlər arasında ölüm halı qeydə alınmayıb. Bu il hava şəraiti çox da isti keçmədiyinə görə, müraciətlər də nisbətən azdır. Bizdə zəhərlənmələr əsasən, gürzə və əfi ilanlarından olur. Gürzədən zəhərlənmə ağır və çox zaman fəsadlaşmış olur”.
Qeyd edək ki, hər ilin əvvəlində xəstəxana, klinikaların zərdabla təmin edilməsi üçün müraciət edilir. Lakin xəstələr çox zaman zərdabın keyfiyyətinin aşağı olmasını və nəticədə ağırlaşmalara səbəb olmasının şikayətlənirlər.
Keyfiyyət məsələsinə münasibət bildirən A.Maqsudov qeyd etdi ki, hazırda Fransa istehsalı olan zərdabdan istifadə edilir: “Bu zərdab keyfiyyətlidir və heç bir allergik reaksiya vermir. Bununla yanaşı Rusiya istehsalı olan zərdab da var, o yalnız bir növ ilan zəhərinə qarşıdır. Fransa istehsalı zərdab isə gürzə, əfi və kobra zəhərinə qarşı istifadə edilir. Kobra bizim üçün o qədər də xas deyil. Bizim regiona ən çox yayılan gürzə ilan sancmasıdır. Əfi də gürzənin bir növü hesab edilir”.
AMEA Zoologiya institutu, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru Təvəkkül İsgəndərovun sözlərinə görə, Azərbaycan ərazisində 26 növ ilan yayılıb ki, onlardan da yalnız 5-i zəhərlidir: “Azərbaycan ərazisində ən zəhərli ilan Levant irigürzəsidir. Bu növ ilan bütün Aran zonası, dağətəyi ərazilər, meşə zolağına qədər yayılıb. Bu, yalnız cənub bölgəsində və meşələrdə olmur. Zəhərli ilan sancmalarının da 95%-i bu ilanların payına düşür. Kiçik Qafqazın dağətəyi ərazilərindən başlamış, Mil-Muğan, Şirvan düzənliyi, Qarabağ, Şamaxı ətrafı, Qobustan,Ceyrançöl düzənlikləri-isti-quraq ərazilərində levant irigürzəsi yayılıb. Həmçinin Abşeron yarımadasında da bu növ gürzə var. Onlar əsasən, torpaq rəngində, başı yastı, üçbucaq şəkilli, nazik boyunlu, yoğun gövdəli,üstündə şahmat formalı, tünd boz və ya açıq rəngli xallar olur, qısa boylu gürzə yayılıb. Qalxansifət ilan yalnız cənub bölgəsi-Lənkəran, Masallı, Yardımlı, Lerikdə geniş geniş məskən salıb. Yüksək dağlı yerlərdə dağ gürzələri var,onlar əsasən Şamaxı və daha yüksək ərazilərdə, qayalıqlarda yaşayırlar”.
T.İsgəndərovun sözlərinə görə, yaz fəsli başlayandan ilanlar fəallaşmağa başlayır: “Havanın temperaturu çox isti olmadığına görə, bu aylarda gündüz saatlarında da ilanlara rast gəlinir. İlanların ən fəal dövrü may ayına təsadüf edir. Təəssüf ki, insanlar da təsərrüfatda ən fəal olduğu vaxt məhz bu aydır. Həm insan, həm də ilanların fəallığı artdığına görə bu aylarda ilansancma halları çoxalır. Bu aylarda çöldə, təsərrüfat sahələrində işləyənlər ilanların fəallığını nəzərə almalıdırlar. İlanların gizləndiyi yerləri bilin və ona uyğun hərəkət edin. Məsələn, yerə düşən böyük lövhələr, ot tayaları,daş təpəciyi ilanların məskunlaşdığı sahələr ola bilər. Bu yerləri söküb-dağıdanda ehtiyatlı olmaq lazımdır. İnsanlar bilməlidir ki, ilan heç zaman insanları təqib etmir, ya da onları sancmaq üçün gözləmir. Sadəcə özlərinə əlverişli olan yerlərə daxil olub yaşayırlar. Bu zaman insanlar əraziləri ortaq olanda, insanları zəhərləyə bilirlər. Növbəti aylarda da isti hava şəraiti müşahidə olunacaq. İlanlar yenə sərinləmək üçün insanların məskunlaşdığı ərazilərə enəcək. Bu il ilanlar üçün qeyri-adi hava şəraiti olmadığına görə, onların fəallığında fərqlilik qeydə alınmır. Sadəcə insanların sıxlığı və fəallığın artması müşahidə edilir. Əksinə ilanların sayı ildən-ilə azalır və onlar üçün əlverişli mühit sıradan çıxır”.
