Özlərinə aşiq insanlar: narsistlər
Feat.Az saglamolun.az-a istinadən bildirir ki, DSM IV görə diaqnoz üçün aşağıdakı maddələrdən beş və ya çoxunun uygunluğuna ehtiyac vardır.
1-Özünü çox xüsusi və əhəmiyyətli görər,müvəffəqiyyət və qabiliyyətlərini şişirdər
2-Limitsiz müvəffəqiyyət,güc,gözqamaşdırıcı xüsusiyyətlər,ideal eşq və gözəllik ilə əlaqədar məşğuliyyətlər və fantaziyalar inkişaf etdirər
3-Şəxsi və bənzərsiz olduğu üçün özünün ancaq özü kimi xüsusi və ya yüksək statuslu insanlarla münasibət yaradacağını düşünər
4-Həddindən artıq diqqət, heyranlıq, iltifat gözləyər.
5-Prioritet imtiyazlı olduğuna inanaraq,normal kəslərlə eyni səviyyədə iştirak etməyi rədd edir. Gözləntilərinin dilə gətirilmədən özbaşına başa düşülməsini və qarşılanmasını,standartların üzərində xidmət almağı gözləyər.
6-İnsanların zəifliklərindən faydalanar,onlara istifadəyə dönük-istismarçı bir davranış meyli göstərər.
7-Empati əksikliyi göstərir. Digər insanların duyğularını və ehtiyaclarını tanıma və anlama mövzusunda istəksizdir.
8-Sıxlıqla qısqanclıq hissləri ilə yüklüdür,ancaq digər insanların onu qısqandığını düşünər.
9-Məğrurdur,tənqidlərə hirs,utanc,alçaldılma duyğuları ilə reaksiya verər.
Görülmə sıxlığı: DSM IV 'ə görə ümumi populyasiyada % 1, psixiatriya xəstələri arasında % 2-16 arasında göstərilən məlumat dəyərlərində rast gəlinə bilər.
Narsizm üçün lazımi meyarlar digər impulsiv spektri pozğunluqlarında da sıxlıqla görülməkdədir.Bioloji istiqamətdən,bu xəstələr temperament baxımından daha anksiyeteli (xüsusilə seperasiya anksiyetesi-ayrılıq qayğısı).anti-ictimai olanlar isə daha impulsiv, əsəbi və hətta hiperaktiv olurlar.
İmpulsif spektrin bu 3 xəstəliyində də ortaq olaraq uşaqda istiqamətli valideyn empatisi, istilik və dəstək əksikliyi görülür.Hətta valideynlərin açıq bir laqeydliyi və ya uşağı sui-istifadəsi izlərinə rast gəlinir.Narsistik şəxslər uşaqlıqlarında,özlərinə idealizə edilərək aid olan bəzi müsbət xüsusiyyətlər ehtiva edən həyat təcrübəsi keçirmiş görünürlər.Narsistik şəxsiyyətlər uşaqlıqlarında ana və atalarının həqiqi olmayan şəkildə özlərinə aid qüvvət, gözəllik, intellekt (zəka) və qabiliyyətdən ötəri səthi bir omnipotent (gücü hər şeyə qadir) və iözite (böyüklük) hissinə sahib olmaqdadırlar. Bu hissləri onlara əks etdirən valideynlərin özlərində də Narsistik Şəxsiyyət xüsusiyyətləri görülməkdədir.
Depressiv ruh halı Narsizmdə ekstrimal şəkildə tez-tez rastlanılır.Özünə hörmət, nə qədər yaxşı-güclü olduqları və digər insanların bu vəziyyətə nə cür heyranlıq (hörmət) göstərdiyi ilə əlaqədar olaraq dəyişənlik göstərir.Cəmiyyət bu cür şəxsiyyətlərə immature (yetişməmiş) gözüylə baxır.Ümumi mənada,narsizm drammatik,artistik,atletik peşə işlərlə məşğul olan kəslərdə sıxlıqla görülürlər.
Açıqca ioz,imtiyaz sahibi,özünə aid olanlarla həddindən artıq məşğul olan bu kəslərdə daha dərin səviyyədə səthilik duyğusu,inferior (kəm) və dəyərsizlik hissləri müşahidə olunur.Olduqca tez inciyən bu kəslər sıxlıqla tənqidə əlverişsiz şəkildə həssaslıq göstərər və hirsli reaksiya verərlər.Tərifi həqiqi mənada internalize (mənimsəyə) edə bilməzlər.Keçmişlərinə baxıldığında,özlərinə abağışlaya bilmədikləri narsistik xəsarət yaşadan kəslər və təcrübələr görülər.Bu kəslərə qarşı kiçik hesab etmə duyğuları və hələ də davam edən intiqam arzuları tapılar.Boşluq duyğusu, dəyərsizlik, irrasional hirs ilə dolu keçmiş əhvalatları vardır.Digər kəslərlə əlaqələri qısqanclıq və bəzən idealizasiyalarla yaxud develuasiya və manipulyasiya ilə birlikdədir.Bu sözlərin mənası narsistik adamın insanları öz ehtiyacları istiqamətində tez-tez çox qiymətli etməsi və sonra birdən dəyəriniaşağı salmasıdır.Bu ucların arasında orta yoltapıla bilmir.Ayrıca insan əlaqələri onları yenə öz ehtiyacları istiqamətində istiqamətləndirməyə yönəlikdir.Onların gerçək duyğu və ehtiyaclarını,ancaq özlərini-öz ehtiyaclarını maraqlandıran bir istiqamət varsa maraq göstərərlər.
Bu pozğunluq üçün etibarlı meyarlar,Histerik (H),antisosial (AS) və ya Borderline şəxsiyyət pozğunluğu (BŞP) içində çox vaxt keçərlidir.Belə vəziyyətlərdə multipl (çoxlu) diaqnoz qoyulmalıdır. Borderline'a görə narsizm'də qayğıya dözüm daha yüksək, asılılıq ehtiyacı daha azdır.İntihar cəhdləri borderline'a daha uyğundur. Müalicədə narsistik şəxsiyyətlər daha az regrese (gərgin olmaq) olurlar.Narsizmdə borderline görə splitting (bölünmə) mexanizminin istifadəsi və ətraf mühitin xaotik persepsiyası daha az görülər. Narsizmin Borderline Şəxsiyyət pozğunluğuna bənzər meylləri vardır; təməldə düşmən kimi yanaşma,əlaqələri dəyərsizləşdirən yanaşma,xüsusiliyi bir-birinə zidd istiqamətlərin inteqrasiyasında davamlı yaşanan problemlər,duyulan dərin boşluq hissi və sıx görülən əsəb partlayışları bənzər istiqamətlərdəndir ..
Bu davranış bənzərliyi iki pozğunluğun bağlı olduğu və BŞP-lu xəstələrin maturasiyanı (püxtəlik) keçdikcə narsistik şəxsiyyət pozuqluğuna çevrildiyini göstərmişdir.Ancaq böyük ehtimalla xəstələr hər iki pozğunluğa sahibdir.Borderlinenin daha unstable (qeyri-sabit) xüsusiyyətləri, narsistik şəxsiyyətin daha stabil xüsusiyyətlərinə görə daha tez böyüyüb yetkinləşməsi və bu halın illər keçdikcə narsistik şəxsiyyət pozğunluğunun diaqnozuna qarşı borderline xüsusiyyətlərinin silinib getməsinə səbəb olmaqdadır.
Antisosial şəxsiyyət pozğunluğu ilə müqayisədə bu pozğunluğun narsistik şəxsiyyətə görə daha impulsiv istiqamətli olduğu deyilə bilər... Təhlükəli məşğuliyyətlər və cinayət istiqamətli davranış, maddə asılılığı antisosial ön plandadır.Əmək tutumu daha azdır.Amma hər iki nəfərlik pozğunluğun bir yerdə tapılma ehtimalı normadan daha yüksəkdir.
Histerik şəxsiyyət pozğunluğunda fərdlər,narsistik fərdlərə görə daha istiqanlı və asılılıq ehtiyacı narsistik şəxsiyyətin prioritetli olan mənlik dəyəri dəstəyi ehtiyacından daha qabaqda gəlməkdədir. Bununla birlikdə hər iki şahid xüsusiyyətləri arasında,göstərişlik ,eqosentrizm olan insanlararası əlaqələrdə manipulyativlik vardır və ayırıcı diaqnozu da bəzən çətinqoyula bilər.
Obsessiv şəxsiyyət pozğunluğunda daha çox günahkarlıq duyğuları və sərt yanaşma,daha az göstərişlik və başdan çıxarıcılıq özünü göstərir.
Kernberg kimi bəzi mütəxəssislər, iozite ilə idealizə etməyə və develue etmə meyli, erkən konfliktli əlaqələrin yetkin həyatdakı təkrarı şəklində şərh edirlər.Bu dünyagörüşü klassik konflikt və müdafiə mexanizmləri,bunlarla bağlı texnikalar baxımından uyğundur.Bu əsnada empatik bir mühit quraraq adamın bu təcrübələri birləşdirməsinə terapevt köməkçi olmalıdır .
