Musiqi Dinləmək Niyə Xatirələri Canlandırır?
Hər kəsin başına gəlmişdir: Köhnə bir mahnı eşidərsiniz; sizi illər əvvəlinə aparar. O mahnını dinlədiyiniz anı yenidən yaşayarsınız sanki. Musiqilə yaddaş arasındakı əlaqə beləsinə güclüdür. Və yeni araşdırmalar bu xatirələrin müalicə məqsədiylə necə istifadə edilə biləcəyinə dair üsullar inkişaf etdirməyə çalışır. Musiqinin xatırladıcı təsiri minlərlə ildir bilinir. İnsanın öz həyat hekayəsinə dair yaddaşı və eşidilən söz ənənəsi sahəsində mütəxəssis olan David C. Rubin, Homer Iliad və Odysseia dastanları kimi əsərlərin şeir dilinə aid vasitələr köməyiylə şifahi olaraq nəsildən nəsilə keçdiyini izah edir.
Yazılı hala gəlmədən əvvəl bu dastanlar izah edilir ya da mahnı olaraq deyilirdi. Povest ənənəsi də yaddaşa bağlı idi.
Beyində dejavu və korteks adı verilən iki böyük sahə yaddaşla əlaqədardır və hər an məlumat saxlayır. Yığılan məlumatları xatırlamaq hər zaman asan deyil. Ritm, qafiyə və səs təkrarlamaları yolu ilə musiqi bu məlumatları xatırlamaqda əhəmiyyətli ipucuları verir.
Musiqi ilə öyrənilən mətnlər daha yaxşı yaddaşda qalır
Nevroloqların yaddaşla əlaqədar mexanizmi araşdırdığında mahnı sözlərinin xatırlamağı asanlaşdırıcı xüsusiyyətini gördü. Musiqi yoldaşlığında öyrənilən mətnlər, danışma şəklində deyil də mahnı oxuyaraq öyrənildikdə daha ağılda qalıcı olur.
Yaddaş növləri
Musiqi ilə yaddaş arasındakı əlaqəni bilirik , bəs müəyyən bir mahnını dinlədiyimizdə niyə mahnı sözlərini söyləmək gəlməz də ağılımıza, qüvvətli duyğulara qapılırıq? Məsələn mən Məcnun adlı parçanı dinlədikdə, tək başıma etdiyim ilk səyahət gəlir ağılıma həmişə. Mahnının sözlərini də bilirəm amma onları söyləmək gəlməz ağlıma.
Fərqli yaddaş növləri var: İctimai və bilvasitə yaddaş bunlar arasındadır. İctimai yaddaş keçmişin şüurlu olaraq xatırlanmasıdır. 'O məqamda haradaydım? Kiminlə səyahət edirdim? ' kimi suallar yoldaşlığında xatırlanar. Bilvasitə yaddaş isə daha qəsdizdir.
Alzheimer (alzaymır) kimi xəstəliklərdə ictimai yaddaş sistemi ziyana uğrayar. İctimai yaddaş isə daha möhkəmdir. Mütəxəssislər bizlərə şüur xaricindən təsir edən şeylərin güclü təsirləri olduğuna inanır. Yəni bilvasitə yaddaş daha duyğusal və daha davamlıdır deyilə bilər.
Musiqi tərəfindən xəbərdar edilən xatirələr həyatımızın xüsusi nöqtələrinə aiddir. Klassik hit mahnılar bizi ümumiyyətlə gənclik illərimizə götürür. Psixoloqlar bunu 'xatırlama bombesi' olaraq adlandırır. Bunun səbəbi gənclik illərimizi çox şeyi ilk dəfə sınadığımız, müstəqilliyi ilk daddığımız dövr olmasında yata bilər. Hər şey yeni və mənalıdır. İrəlidəki illərdə həyat durğunlaşır.
Musiqi duyğuları oyadır, amma sizdə oyandırdığı duyğu onun melodiyası deyil; sizin üçün ağrılı-acılı bir mahnı xoşbəxt bir xatirənizi, ya da sevincli bir melodiya kədəri çağıra bilər. Pop mahnılar da ortaya çıxdıqları dövrü əks etdirdiyi üçün nə zaman dinləsək o dövrə aparır bizi.
Musiqinin ictimai yanı
'Proust Təsiri: İtmiş Xatirələrə Açılan Qapılar Olaraq Duyğular' adlı kitabın yazıçısı Cretien van Campen, Fransız yazar Marcel Proust'un bir dilim tort dişlədiyində aldığı dadın və qoxunun özünü necə uşaqlığına apardığını izah edən ifadəsinin qaynağını araşdırır. Beyin üzərinə araşdırmalar edən Campen, qoxunun şəxsi bir xatirə olduğunu, musiqininsə daha ictimai bir yanı olduğunu vurğulayır.
Musiqilə əlaqədar xatirələrə ümumiyyətlə dostlar daxildir, onlarla istirahət edər, onlarla paylaşılır. Travma nəticəsində beyin yaralanması keçirən insanlarda ümumiyyətlə yaddaş problemləri ortaya çıxar. Bu insanların həyatlarındakı xüsusi xatirələr musiqi köməyiylə canlandırıla bilər. Demans xəstələri musiqi dinləyərək gənclik dövrlərinə dair xatirələrini xatırlaya bilər.
Campen həmçinin, musiqinin depressiya müalicəsində istifadəsinə diqqət çəkir. Musiqinin bəzi yaraların yaxşılaşmasına köməkçi olacağına inanır.
