İstiharə mövzusunda ətraflı məlumat verərsiniz?
Ticarət, evlilik, səyahət və bənzəri bir işə təşəbbüs göstərən kimsə, o işin özü üçün xeyirli olub olmayacağı barəsində tərəddüdə düşsə, şübhəsini aradan qaldıracaq, tərəddüdünü ortadan qaldıracaq hal çarələri axtarmaq istər. Bu barədə ediləcək ilk iş, edilməsi istənən məsələnin qanuniliyinin və halallığının araşdırılması, dini ölçülərə uyğun gəlib uyğun gəlmədiyinin araşdırılmasıdır.
Adamın özü bir nəticəyə çata bilmədiyi təqdirdə ən sağlam yol, o məsələni münasib olan səlahiyyətli birinə məsləhətləşmək, onun fikirini almaq, lazım olsa məsələni hərtərəfli bütün təfərrüatıyla danışmaq; qısaca müşavirə etməkdir. Müşavirə ediləcək insanın da təcrübəli, məlumatlı və sözünə etimad edilər olması lazımdır.
Bir məsələni öz aralarında müşavirə etməyi, oturub danışmağı möminlərin xüsusiyyətlərindən sayan Qurani Kərim, "Onların işləri aralarında müşavirə ilədir"1 buyurarkən, müşavirə edərkən əhil kəslərin seçilməsini, fikirlə və inanc baxımından xarici olanlarla müşavirə edilməməsi barəsində də xəbərdarlıq etməkdədir:
"Ey iman edənlər! Sizdən olmayan kəsləri içli xaricli dost əldə edib sirlərinizə ortaq etməyin. Onlar sizi zərərə soxmaqda qüsur etməzlər. Sizə çətinlik verəcək şeylərdən xoşlanarlar. Sizə düşmənlikləri sözlərindən müəyyən olmuşdur; aşkar etməyib də ürəklərindən gizlədikləri düşmənlik isə daha böyükdür. Biz sizə dostunuzu və düşməninizi beləcə göstərib ayələrimizi açıqladıq-əgər ağıl etsəniz. "2
Görüldüyü kimi bəsirət sahibi mömin, öz xüsusi məsələsini, hər önünə gələnə açmamalı, təsadüfin fikirini almamalı. Çünki özünə köməkçi olacaq birini axtararkən çox dəfə onunla danışması nəticəsində səhv qərara gəlməsindən ötəri səhvə yol verəcəyini hesab etməlidir. Çünki insanın aldığı bəzi qərarlar həyatı boyunca özünü bağlaya bilər, təsiri altına ala bilər. Təhsil, iş və evlilik kimi. Tam ölçüb biçmədən bir iş quran kimsə, belə ki bir gün gəlir, işinin tərs getdiyini görər, iflasa getdiyin anlar, nəticədə sərmayəsini də itirə bilər. Bu hal maddi həyatına, həm də mənəvi həyatına çox böyük təsir edər. Yenə araşdırmadan bir evlilik həyatı quran insan bu tələsikçiliyin və tədbirsizliyin cəzasını həyatı boyunca çəkə bilər, dünyasını zəhər edə bilər. Bunun üçün müşavirəni özümüzə vərdiş halına gətirməli, ən sadə məsələmizi də təcrübəli və səlahiyyətli birinə soruşmadan etməməliyik.
"İstiharə edən kimsə zərər görməz, müşavirə edən peşmanlıq görməz, iqtisada riayət edən məişət tərəfindən ailə bəlasını çox çəkməz. "3
Diqqət yetiriləcəyi kimi hədisi şərif möminin ictimai həyatını üç təməl əsasa riayət etməyə bağlamışdır: Müşavirə, istiharə və iqtisad. Xüsusi ilə bunlardan müşavirə və iqtisadın nə qədər əhəmiyyət daşıdığı şübhə edilməz bir həqiqətdir.
İstiharə, lüğət mənası etibarilə, Allahdan xeyr diləməkdir. Yəni ediləcək bir işin yaxşımı, pismi olduğunu yaxud o işi dərhalmı, yoxsa bir müddət sonramı etmənin daha yaxşı nəticə verəcəyini anlamaq və ürəyin o məsələyə sakitləşməsini Allahdan diləmək və istəməkdir.
İstiharə Peyğəmbərimizin bir sünnəsidir. Ümmətinə tövsiyə etdiyi bir dua və ibadət şəklidir. Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) istiharənin necə ediləcəyini, hansı duanın oxunacağını şəxsən öyrətmişdir. İstiharənin əhəmiyyəti barəsində Cabir bin Abdullah belə deməkdədir:
"Rəsulullah (s.ə.s.) bizə Qurandan bir surə öyrədər kimi böyük kiçik işlərimizin hamısında istiharəni öyrətdi və belə buyurdu:
‘Sizdən biriniz bir işə ürəkdən əzm etdiyi zaman, iki rükət namaz qılsın. "4
İstiharə namazı iki rükətdir. İmam Qəzali bu namazın birinci rükətində Fatihədən sonra Qul ya eyyühe'l-kafirune, ikinci rükətində də Qul hüvellahu ehad surələrinin oxunmasını tövsiyə edər. 5
Namazı qıldıqdan sonra Peyğəmbərimizdən (s.ə.s.) rəvayət edilən bu dua oxunar:
"Allahım, bu işimin haqqımda xeyirli olacağını tək Sən bildiyin üçün mənə doğrusunu göstərməyini niyaz edirəm. Uca lütfündən lütf etməyini istəyirəm. Şübhəsiz Sənin hər şeyə gücün yetər; mən isə heç bir şeyə güc çatdıra bilməm. Sən hər şeyi bilənsən, mən isə heç bir şey bilməm; Sən bütün qeybləri bilərsən, Allahım, bu iş mənim dinim, yaşayışım, işimin aqibəti, dünyam və axirətim haqqında xeyirli isə bunu mənə nəsib et. Sonra bunda mənim üçün feyiz və bərəkət gətir. Əgər bu iş mənim dinim, yaşayışım, işimin aqibəti, dünyam və axirətim haqqında xeyirli deyilsə, bunu məndən, məni bundan uzaqlaşdır. Bu barədə könülümdə bir meyl buraxma. Mənim üçün xeyirlisi nə isə onu asanlaşdır. Sonra da məni təqdir buyurduğun bu xeyrlə məmnun et. "6
İş tələsik olub da istiharəni təkrarlamaq mümkün deyilsə belə dua edilər:
"Allahım, haqqımda xeyirli olan nə isə onu nəsib et. Məni öz halıma buraxma."
İbni Abidin, istiharə edən kimsənin diləyinin uyğun olub olmadığına işarə olaraq belə bir qeydə yer verər:
"Yatmadan əvvəl dua oxunar və dəstnamazlı olaraq qibləyə yönələrək yatılar. Yuxuda ağ və ya yaşıl görülsə o işin xeyr olduğuna, qara və qırmızı görülsə də şər olduğuna işarə edər. Şərli olandan qaçınmaq zərurət edər. "8
1. Şura Surəsi, 38.
2. Al-İmran Surəsi, 118.
3. Təcrid Tərcüməsi, 4:135.
4. Buxari, Küsuf: 75.
5. İmam Qəzali. Əhyai İlahiyyat. (Darı İhyai'l-Kütübü'l-Arabi) 1:207.
6. İbni Macə, İkametetü's-Salat: 188; Buxari, Küsuf 75.
7. İbni Abidin, 1:461.
(Məmməd Paksu İbadət Həyatımız)
Adamın özü bir nəticəyə çata bilmədiyi təqdirdə ən sağlam yol, o məsələni münasib olan səlahiyyətli birinə məsləhətləşmək, onun fikirini almaq, lazım olsa məsələni hərtərəfli bütün təfərrüatıyla danışmaq; qısaca müşavirə etməkdir. Müşavirə ediləcək insanın da təcrübəli, məlumatlı və sözünə etimad edilər olması lazımdır.
Bir məsələni öz aralarında müşavirə etməyi, oturub danışmağı möminlərin xüsusiyyətlərindən sayan Qurani Kərim, "Onların işləri aralarında müşavirə ilədir"1 buyurarkən, müşavirə edərkən əhil kəslərin seçilməsini, fikirlə və inanc baxımından xarici olanlarla müşavirə edilməməsi barəsində də xəbərdarlıq etməkdədir:
"Ey iman edənlər! Sizdən olmayan kəsləri içli xaricli dost əldə edib sirlərinizə ortaq etməyin. Onlar sizi zərərə soxmaqda qüsur etməzlər. Sizə çətinlik verəcək şeylərdən xoşlanarlar. Sizə düşmənlikləri sözlərindən müəyyən olmuşdur; aşkar etməyib də ürəklərindən gizlədikləri düşmənlik isə daha böyükdür. Biz sizə dostunuzu və düşməninizi beləcə göstərib ayələrimizi açıqladıq-əgər ağıl etsəniz. "2
Görüldüyü kimi bəsirət sahibi mömin, öz xüsusi məsələsini, hər önünə gələnə açmamalı, təsadüfin fikirini almamalı. Çünki özünə köməkçi olacaq birini axtararkən çox dəfə onunla danışması nəticəsində səhv qərara gəlməsindən ötəri səhvə yol verəcəyini hesab etməlidir. Çünki insanın aldığı bəzi qərarlar həyatı boyunca özünü bağlaya bilər, təsiri altına ala bilər. Təhsil, iş və evlilik kimi. Tam ölçüb biçmədən bir iş quran kimsə, belə ki bir gün gəlir, işinin tərs getdiyini görər, iflasa getdiyin anlar, nəticədə sərmayəsini də itirə bilər. Bu hal maddi həyatına, həm də mənəvi həyatına çox böyük təsir edər. Yenə araşdırmadan bir evlilik həyatı quran insan bu tələsikçiliyin və tədbirsizliyin cəzasını həyatı boyunca çəkə bilər, dünyasını zəhər edə bilər. Bunun üçün müşavirəni özümüzə vərdiş halına gətirməli, ən sadə məsələmizi də təcrübəli və səlahiyyətli birinə soruşmadan etməməliyik.
"İstiharə edən kimsə zərər görməz, müşavirə edən peşmanlıq görməz, iqtisada riayət edən məişət tərəfindən ailə bəlasını çox çəkməz. "3
Diqqət yetiriləcəyi kimi hədisi şərif möminin ictimai həyatını üç təməl əsasa riayət etməyə bağlamışdır: Müşavirə, istiharə və iqtisad. Xüsusi ilə bunlardan müşavirə və iqtisadın nə qədər əhəmiyyət daşıdığı şübhə edilməz bir həqiqətdir.
İstiharə, lüğət mənası etibarilə, Allahdan xeyr diləməkdir. Yəni ediləcək bir işin yaxşımı, pismi olduğunu yaxud o işi dərhalmı, yoxsa bir müddət sonramı etmənin daha yaxşı nəticə verəcəyini anlamaq və ürəyin o məsələyə sakitləşməsini Allahdan diləmək və istəməkdir.
İstiharə Peyğəmbərimizin bir sünnəsidir. Ümmətinə tövsiyə etdiyi bir dua və ibadət şəklidir. Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) istiharənin necə ediləcəyini, hansı duanın oxunacağını şəxsən öyrətmişdir. İstiharənin əhəmiyyəti barəsində Cabir bin Abdullah belə deməkdədir:
"Rəsulullah (s.ə.s.) bizə Qurandan bir surə öyrədər kimi böyük kiçik işlərimizin hamısında istiharəni öyrətdi və belə buyurdu:
‘Sizdən biriniz bir işə ürəkdən əzm etdiyi zaman, iki rükət namaz qılsın. "4
İstiharə namazı iki rükətdir. İmam Qəzali bu namazın birinci rükətində Fatihədən sonra Qul ya eyyühe'l-kafirune, ikinci rükətində də Qul hüvellahu ehad surələrinin oxunmasını tövsiyə edər. 5
Namazı qıldıqdan sonra Peyğəmbərimizdən (s.ə.s.) rəvayət edilən bu dua oxunar:
"Allahım, bu işimin haqqımda xeyirli olacağını tək Sən bildiyin üçün mənə doğrusunu göstərməyini niyaz edirəm. Uca lütfündən lütf etməyini istəyirəm. Şübhəsiz Sənin hər şeyə gücün yetər; mən isə heç bir şeyə güc çatdıra bilməm. Sən hər şeyi bilənsən, mən isə heç bir şey bilməm; Sən bütün qeybləri bilərsən, Allahım, bu iş mənim dinim, yaşayışım, işimin aqibəti, dünyam və axirətim haqqında xeyirli isə bunu mənə nəsib et. Sonra bunda mənim üçün feyiz və bərəkət gətir. Əgər bu iş mənim dinim, yaşayışım, işimin aqibəti, dünyam və axirətim haqqında xeyirli deyilsə, bunu məndən, məni bundan uzaqlaşdır. Bu barədə könülümdə bir meyl buraxma. Mənim üçün xeyirlisi nə isə onu asanlaşdır. Sonra da məni təqdir buyurduğun bu xeyrlə məmnun et. "6
İş tələsik olub da istiharəni təkrarlamaq mümkün deyilsə belə dua edilər:
"Allahım, haqqımda xeyirli olan nə isə onu nəsib et. Məni öz halıma buraxma."
İbni Abidin, istiharə edən kimsənin diləyinin uyğun olub olmadığına işarə olaraq belə bir qeydə yer verər:
"Yatmadan əvvəl dua oxunar və dəstnamazlı olaraq qibləyə yönələrək yatılar. Yuxuda ağ və ya yaşıl görülsə o işin xeyr olduğuna, qara və qırmızı görülsə də şər olduğuna işarə edər. Şərli olandan qaçınmaq zərurət edər. "8
1. Şura Surəsi, 38.
2. Al-İmran Surəsi, 118.
3. Təcrid Tərcüməsi, 4:135.
4. Buxari, Küsuf: 75.
5. İmam Qəzali. Əhyai İlahiyyat. (Darı İhyai'l-Kütübü'l-Arabi) 1:207.
6. İbni Macə, İkametetü's-Salat: 188; Buxari, Küsuf 75.
7. İbni Abidin, 1:461.
(Məmməd Paksu İbadət Həyatımız)
